Jak El Niño, susze i ulewne deszcze zakłócają uprawy kakao — skutki dla produkcji czekolady

Jak El Niño, susze i ulewne deszcze zakłócają uprawy kakao — skutki dla produkcji czekolady

22 października, 2025 Wyłączono przez Wielka zmiana

Ceny kakao wzrosły o ponad 100% od stycznia 2024; w kwietniu 2024 raportowano wzrosty od 170% do 300% rok do roku, a średnia cena osiągnęła ponad 11 000 USD za tonę.

Najważniejsze fakty i kontekst

El Niño, susze i ulewne deszcze tworzą zestaw anomalii pogodowych, które w krótkim czasie zaburzają produkcję kakao na całym świecie. Produkcja Wybrzeża Kości Słoniowej i Ghany odpowiada za około 70% światowego eksportu, co sprawia, że problemy pogodowe w tej części Afryki mają natychmiastowy i duży wpływ na rynek. W 2022/23 Wybrzeże Kości Słoniowej wyprodukowało około 2,14 mln ton, co oznacza spadek o 2,7% rdr. W 2024 roku ceny surowca osiągnęły historyczne poziomy, przekraczając miejscami 12 000 USD/tonę.

Jak El Niño zakłóca warunki pogodowe i dlaczego to szkodzi kakao

El Niño modyfikuje globalne wzorce opadów i temperatur. W efekcie w kluczowych regionach kakaowych pojawiają się skrajne warunki: w Afryce Zachodniej dominują suche wiatry i niedobór wilgoci, w Ameryce Południowej występują niszczycielskie ulewy, a w Azji Południowo-Wschodniej zdarzają się długie okresy suszy. Kakao rośnie optymalnie w stabilnym, wilgotnym mikroklimacie z cieniem i umiarkowaną temperaturą; odchylenia powodują spadek liczby zawiązków, obniżenie masy ziarna, gnicie oraz większą podatność na patogeny.

Krótka odpowiedź: Co robi El Niño z uprawami kakao?

El Niño powoduje zarówno susze, jak i nadmierne ulewy; obie anomalia obniżają plony i zwiększają straty plantatorów.

Konkrety: liczby, kraje i natychmiastowe skutki

  • udział regionów: 70% światowej produkcji kakao z Wybrzeża Kości Słoniowej i Ghany,
  • produkcja: Wybrzeże Kości Słoniowej w sezonie 2022/23 — 2,14 mln ton (spadek o 2,7% rdr),
  • ceny: średnia cena w 2024 przekroczyła 11 000 USD/tonę, z dniami > 12 000 USD/tonę,
  • ekstremalne straty: badanie z Brazylii wykazało 15% śmiertelności drzew i spadek plonów nawet o 89% podczas silnej suszy powiązanej z El Niño,
  • choroby: infekcje grzybicze i wirusowe (np. „czarny strąk”, CSSVD) mogą obniżać plony do 50%.

Mechanizmy szkód: susza, nadmiar wody i choroby

Susza ogranicza pobór wody i fotosyntezę, przez co rośliny produkują mniej kwiatów i zawiązków; długotrwały stres może prowadzić do śmierci drzew. Nadmierne opady z kolei powodują gnicie zawiązków i korzeni oraz zwiększają erozję gleby i wymywanie składników pokarmowych. Zmieniony reżim wilgotności sprzyja rozwojowi patogenów: wilgoć napędza infekcje grzybowe, a stres wodny osłabia mechanizmy obronne roślin, co łącznie przyspiesza spadek wydajności.

Krótka odpowiedź: Która anomalia jest gorsza?

Obie są szkodliwe; susza zabija drzewa i redukuje plony natychmiast, a ulewy niszczą owoce i sprzyjają chorobom, co daje długotrwałe straty.

Skutki ekonomiczne dla łańcucha dostaw czekolady

W krótkim okresie mniejsza podaż kakao wywiera presję na ceny kontraktów terminowych i natychmiastowy rynek fizyczny. Wyższe ceny surowca podnoszą koszty przetwórców, którzy jednocześnie mierzą się ze wzrostem cen innych składników, takich jak mleko i cukier. W efekcie producenci czekolady stosują różne strategie: podnoszą ceny detaliczne, redukują gramaturę produktów, wprowadzają linie premium lub przenoszą część kosztów na konsumentów. Firmy korzystające z hedgingu muszą zabezpieczać się drożej, co zwiększa koszty finansowe.

Rynkowe konsekwencje obejmują również zwiększoną zmienność i ryzyko kontraktowe. Drobni plantatorzy, którzy często sprzedają surowiec bez długoterminowych umów, tracą najbardziej — ich dochody spadają, a brak płynności utrudnia inwestycje w adaptację. W regionach dotkniętych kryzysem rośnie ubóstwo, występuje migracja sezonowa i obniża się stabilność społeczna.

Wpływ społeczny: plantatorzy i rynki lokalne

Drobni producenci, którzy dominują w krajach takich jak Wybrzeże Kości Słoniowej i Ghana, są szczególnie narażeni. Mniejsze zbiory oznaczają niższe przychody, brak oszczędności i ograniczony dostęp do kredytów.
W praktyce oznacza to:
– mniejszą możliwość zakupu odpornych sadzonek i nawozów,
– ograniczony dostęp do usług agronomicznych i mechanizacji,
– zwiększone zadłużenie gospodarstw i migrację członków rodziny za pracą.

Takie zjawiska mają długofalowe konsekwencje: degradację gleby z powodu pospiesznych praktyk rolniczych, spadek jakości ziarna oraz erozję kapitału ludzkiego, gdy młodzi porzucają gospodarstwa.

Przykłady konkretnych skutków w krajach

Wybrzeże Kości Słoniowej i Ghana doświadczyły naprzemiennych susz i ulewnych deszczy, co odbija się na niestabilnych plonach i zwiększonym ryzyku chorób. W Ekwadorze intensywne opady niszczyły kwitnienie i zawiązki, powodując lokalne braki surowca. W Indonezji susze ograniczyły dostęp do wody i zwiększyły ryzyko pożarów plantacyjnych. W Brazylii bardzo silna susza związana z El Niño przyczyniła się do śmiertelności drzew na poziomie 15% i drastycznego spadku produkcji, nawet do poziomu 11% pierwotnej produkcji w niektórych gospodarstwach (odpowiada to spadkowi o około 89%).

Jak przemysł reaguje i jakie są strategie adaptacyjne

  • agroforestry: mieszane systemy uprawne z drzewami cieniującymi zmniejszają wahania mikroklimatu i poprawiają retencję wody,
  • selekcja i rozmnażanie: rozwój odmian odpornych na suszę i choroby oraz szkółkowanie sadzonek, które w warunkach stresu wodnego mogą dawać 20–40% lepsze plony,
  • irygacja i magazynowanie wody: systemy zbierania wody deszczowej i nawadnianie kroplowe zmniejszają wrażliwość na suche okresy,
  • ubezpieczenia upraw i instrumenty finansowe: programy odpornościowe przesuwają część ryzyka na rynek ubezpieczeniowy i stabilizują dochody plantatorów.

Krótka odpowiedź: Najskuteczniejsza adaptacja na poziomie plantacji

Agroforestry i dostęp do odpornych sadzonek dają największy, udokumentowany wzrost odporności upraw na zmiany klimatu.

Co mogą zrobić producenci czekolady i polityka

  • inwestycje w badania: finansowanie programów hodowli odmian odpornych na suszę i choroby,
  • wsparcie finansowe i techniczne dla małych producentów: subsydia na sadzonki, preferencyjne kredyty na systemy nawadniania i szkolenia agronomiczne,
  • transparentność łańcucha dostaw: śledzenie pochodzenia kakao, długoterminowe kontrakty z plantatorami i płatności premii za jakość i zrównoważoną produkcję,
  • strategie zarządzania zapasami: tworzenie rezerw surowcowych, dywersyfikacja źródeł zakupu i mechanizmy stabilizujące ceny.

Praktyczne porady dla konsumentów i detalistów

  • zakupy: kupować w promocjach i w większych opakowaniach, porównując ceny jednostkowe,
  • zamienniki: wybierać produkty o niższej zawartości kakao podczas okresów rekordowych cen,
  • śledzenie marek: preferować marki, które inwestują w zrównoważony łańcuch dostaw i wspierają plantatorów,
  • lokalność: sięgać po lokalne czekolady i produkty regionalne, które mogą być mniej narażone na globalne wstrząsy cenowe.

Krótka odpowiedź: Jak ograniczyć wpływ podwyżek na domowy budżet?

Kupić hurtowo podczas promocji i wybierać produkty o niższej zawartości kakao lub lokalne marki.

Badania, dowody empiryczne i skalowalność problemu

Analizy historyczne pokazują silne korelacje między anomaliami ENSO a spadkami plonów kakaowca. W 2024 rynkowe dane wykazały ceny powyżej 11 000 USD/tonę i wzrosty między 170% a 300% rdr w kwietniu. Badania terenowe, np. w Brazylii, dokumentują dramatyczne efekty ekstremalnych susz: 15% śmiertelności drzew i niemal całkowite załamanie plonów w najbardziej dotkniętych gospodarstwach. Infekcje takie jak „czarny strąk” czy CSSVD potęgują problem — w zainfekowanych uprawach straty mogą wynosić nawet 50%.

Warto podkreślić, że kiedy główne rejony produkcji są skorelowane klimatycznie (jak Wybrzeże Kości Słoniowej i Ghana), ryzyko systemowe wzrasta: jednoczesne wahania pogody w obu krajach przekładają się na globalny deficyt surowca i gwałtowne wzrosty cen.

Ryzyka długoterminowe i scenariusze rozwoju

Jeśli anomalie pogodowe związane z ENSO i długoterminowe ocieplenie będą się nasilać, możliwe scenariusze obejmują:
– trwały spadek globalnej dostępności kakao i wyższe, bardziej niestabilne ceny detaliczne,
– pogłębienie ubóstwa wśród drobnych plantatorów i wzrost migracji zarobkowej,
– presję na środowisko naturalne w wyniku ekspansji plantacji na nowe tereny o marginalnej jakości gleby,
– jednoczesny wzrost inwestycji w adaptację, który może ograniczyć najgorsze skutki i stabilizować podaż, jeśli będzie wystarczająco szybki i skoordynowany.

Wnioski pośrednie i dalsze kroki

Pogodowe anomalia związane z El Niño, susze i ulewne deszcze już powodują realne straty w produkcji kakao i presję cenową na rynku czekolady. Skuteczne ograniczenie ryzyka wymaga skoordynowanych działań: inwestycji w badania nad odpornymi odmianami, wsparcia dla małych producentów, wdrożenia agroforestry i systemów retencji wody oraz mechanizmów rynkowych stabilizujących ceny. Decyzje firm przetwórczych i polityk publicznych zadecydują w dużym stopniu o tym, czy czekolada przestanie być produktem codziennym, czy pozostanie dostępna i przystępna cenowo mimo rosnących wyzwań klimatycznych.

Przeczytaj również:

KategoriaRóżności